Kripto para dünyasına yeni giren biri olarak, “blockchain”“hard fork”“POW” gibi profesyonel terimlerle karşılaşmak başınızı döndürebilir. Aslında bu terimler kripto para mantığını anlamanın temelidir. Aşağıda “çekirdek teknoloji, coin türleri, finansman organizasyonları, konsensüs mekanizmaları, araç güvenliği, teknoloji iterasyonu” altı ana kategoride, en yaygın kullanılan kripto para terimlerini derledik, basit dilde açıkladık, hızlı bir giriş yapmanıza yardımcı olacağız.

Birinci: Çekirdek Teknoloji Sınıfı: Kripto Para Dünyasının “Temel Altyapısı”

  • Blockchain (Blockchain): Bitcoin'in temel teknolojisi, özünde merkezsiz bir veritabanıdır. Kriptografi ile bağlantılı bir dizi veri bloğundan oluşur, her veri bloğu Bitcoin ağındaki işlem bilgilerini kaydeder; hem bilgi doğrulama ve sahtecilik önleme için kullanılır hem de bir sonraki yeni bloğu üretir. Blockchain bilgileri herkese açıktır ve sorgulanabilir, Bitcoin cüzdanındaki işlemlerin geçerliliği blockchain üzerinden doğrulanır, genellikle bir işlem birden fazla onay aldıktan sonra etkili olur.

  • Merkezsiz (Decentralized): Merkezi bir donanım veya yönetim kurumu olmayan, ağdaki tüm düğümlerin hak ve yükümlülüklerinin eşit olduğu sistem. Veri hesaplama ve depolama, tek bir kurumun kontrolü yerine dağıtık düğümler tarafından ortaklaşa gerçekleştirilir.

  • Güven Gerektirmeyen (Trustless): Sistem düğümleri arasında karşılıklı güven olmadan işlem yapılabilir. Çünkü veritabanı ve sistem işleyişi tamamen şeffaftır, kurallar ve zaman çerçevesi içinde düğümler birbirini aldatamaz.

  • Ortak Bakım (Collectively Maintain): Blockchain sistemi, bakım işlevine sahip tüm düğümler tarafından ortaklaşa yönetilir, tek bir bakım tarafı yoktur, tüm ağ kullanıcıları bakım çalışmalarına katılır.

  • Güvenilir Veritabanı (Reliable Database): Ağdaki her düğüm, veritabanının tam bir kopyasına sahiptir. Tek bir düğümün veritabanını değiştirmesi geçersizdir, sistem otomatik olarak karşılaştırma yapar ve en çok tekrarlanan aynı veriyi gerçek veri olarak kabul eder.

  • Hash Değeri (Hash): Hash algoritması ile üretilen sabit uzunlukta bir dizedir, bu algoritma sadece şifreleyebilir, çözülemez, herhangi bir uzunluktaki bilgiyi standart bir formata dönüştürür. Hash değeri bir bloğu benzersiz olarak tanımlar, hash değeri değişmezse blok bilgisinin değiştirilmediği anlamına gelir, herhangi bir düğüm basit bir hesaplama ile hash değerini elde edebilir.

  • Akıllı Sözleşmeler (Smart Contracts): İş kurallarını programlanabilir dil ile blockchain'e kodlayan, ağ katılımcıları tarafından ortaklaşa yürütülen sözleşmelerdir. Üçüncü taraf müdahalesi olmadan, önceden belirlenmiş koşullar sağlandığında otomatik olarak etkinleşir.

  • SegWit (Isolation Witness): İşlemdeki script imza bilgilerini orijinal veri yapısından ayırarak yeni bir veri yapısına taşır. Düğümler ve madenciler yeni yapıdaki imzaları doğrulamaya devam eder, işlem geçerliliğini sağlar ve aynı zamanda blockchain depolama verimliliğini optimize eder.

İkinci: Coin Türleri İle İlgili Sınıf: Kripto Para Dünyasının “Temel Varlıkları”

  • Bitcoin (BitCoin): 2009 yılında Satoshi Nakamoto tarafından önerilen, açık kaynaklı yazılım ve P2P ağına dayalı dijital para birimidir. Merkezsiz ödeme sistemi kullanır, belirli bir kurumun ihraç etmesine bağımlı değildir, belirli bir algoritma ile yoğun hesaplama yoluyla üretilir. Merkezsiz özellikleri ve algoritma tasarımı, insan müdahalesiyle değer manipülasyonunu önler, kriptografi tasarımı ise işlemlerin anonimliğini ve mülkiyet güvenliğini sağlar.

  • Rakip Coinler: Bitcoin'in popülerleşmesiyle ortaya çıkan “alternatif coinler”, ayrıca “ikinci nesil coinler” olarak da bilinir, Bitcoin'i hedefleyen veya tamamlayan coinlerdir. Yaygın olanlar Litecoin (LTC), Dogecoin (DOGE), Ethereum (ETH), Ripple (XRP) vb. olup, bazı kaliteli coinler madencilik kalitesi yüksektir ve işlem piyasasında dirençlidir.

Üçüncü: Finansman ve Organizasyon Sınıfı: Kripto Para Dünyasının “İşleyiş Modu”

  • ICO (Blockchain ICO): Hisse senedi piyasasındaki IPO'dan esinlenen, blockchain projelerinin finansman yöntemidir. Proje tarafı hisse senedi ihraç etmez, bunun yerine kendi dijital parasını ihraç eder, toplanan fonlar Bitcoin, Ethereum gibi ana akım kripto paralardır. Erken hayranlar token satın alarak projeyi destekler, proje yayına girdikten sonra tokenleri işlem piyasasında satarak çıkabilir.

  • DAO (Merkezsiz Otonom Organizasyon): İnsan müdahalesi olmadan otomatik olarak çalışabilen organizasyon formudur, çekirdek kısım tüm kontrol kurallarını değiştirilemez iş koduna yazmaktır. Geleneksel anlamda yönetim katmanı yoktur, her şey önceden belirlenmiş kurallara göre işler.

  • Token (Token): Ayrıca “token” olarak da bilinir, özünde blockchain üzerindeki şifreli dijital paradır, belirli hakları temsil edebilir, kripto para dünyasında yaygın bir varlık taşıyıcısıdır.

Dördüncü: Konsensüs Mekanizmaları Sınıfı: Blockchain'in “Kural Çekirdeği”

  • POW (Proof of Work, Çalışma Kanıtı): Blockchain'in konsensüs mekanizmalarından biridir, madencilik getirisi katkıda bulunulan iş miktarıyla bağlantılıdır. Bilgisayar performansı ne kadar yüksekse, hesaplama gücü o kadar fazlaysa, elde edilen dijital para ödülü o kadar çok olur, Bitcoin bu mekanizmayı kullanır.

  • POS (Proof of Stake, Hisse Kanıtı): Sahip olunan dijital para miktarı ve tutma süresine göre getiri dağıtan mekanizmadır. Getiri, coin yaşı (tutma süresi × tutma miktarı) ile orantılıdır, bilgisayar hesaplama performansı ile ilgisi yoktur, yoğun hesaplama gücü gerektiren madencilik yoktur.

  • DPOS (Delegated Proof of Stake, Temsilci Hisse Kanıtı): Ayrıca “vekil mekanizması” olarak bilinir, “parlamento sistemi”ne benzer. Hissedarlar hisse oranlarına göre etkiye sahiptir, %51 hissedarların oyuyla geçen sonuç geri alınamaz ve bağlayıcıdır, çekirdek kısım verimli bir şekilde “çoğunluk onayı” sağlamaktır.

Beşinci: Araç ve Güvenlik Sınıfı: Kripto Para Dünyasının “Zorunlu Ekipmanları”

  • Cüzdan (Wallet): Özel anahtarları depolayan araçtır, genellikle yazılım istemcisini içerir. Kullanıcıların ilgili blockchain'e erişmesini sağlar, varlıkları görüntüleme, işlem oluşturma ve onaylama yapabilir, kripto para yönetiminin çekirdek aracıdır.

  • Özel Anahtar (Private Key): Bir dizi gizli veridir, cüzdan varlıklarına erişim için eşdeğer “şifre”dir. Sadece cüzdan sahibinin bildiği, işlem doğrulama ve varlık transferi için kullanılır, sızarsa varlıklar başkası tarafından çalınabilir.

  • SHA-256: Bitcoin gibi dijital paraların kullandığı şifreleme algoritmasıdır. Bu algoritma yoğun hesaplama gücü ve zaman gerektirir, bu nedenle madenciler genellikle madencilik havuzları kurar, birleşik hesaplama gücü ile getiri elde eder.

Altıncı: Blockchain Türleri ve Teknoloji İterasyonu Sınıfı: Kripto Para Dünyasının “Ekosistem Genişlemesi”

  • Kamu Zinciri (Public Blockchain): Tamamen merkezsiz, egemenlik kısıtlaması olmayan blockchain'dir. Herkes etkili işlem başlatabilir, işlem kayıtları herkese açıktır ve sorgulanabilir, Bitcoin blockchain'i tipik bir örnektir.

  • Özel Zincir (Private Blockchain): Erişim izinlerini belirli güvenilir tarafların kontrol ettiği blockchain'dir. Sadece yetkili kullanıcılar görüntüleyebilir veya işlem yapabilir, genellikle “merkezsiz” olarak kabul edilir, Ripple (Ripple) tipik bir örnektir.

  • Konsorsiyum Zinciri (Consortium Blockchain): Kamu ve özel zincir arasında yer alır, konsensüs süreci önceden seçilmiş düğümler tarafından kontrol edilir. Kamu işlem görüntüleyebilir veya yapabilir, ancak işlem doğrulama, akıllı sözleşme yayınlama gibi işlemler konsorsiyum izni gerektirir, “kısmi merkezsizlik” kategorisindedir.

  • Ana Zincir: Ayrıca “ana ağ” (mainnet) olarak bilinir, resmi olarak yayına giren bağımsız blockchain ağıdır. Bazı yeni coinler başlangıçta Ethereum üzerinde token olarak ihraç edilir, ana ağ yayına girdikten sonra tokenler 1:1 oranında ana ağ coinlerine (Coins) dönüştürülebilir.

  • Yan Zincir (Sidechain): Çapraz zincir teknolojisine dayalı bağımsız blockchain'dir, diğer blockchain'lerin verilerini doğrulayabilir, farklı blockchain varlıklarının (Bitcoin ve diğer coinler gibi) zincirler arası transferini gerçekleştirir, açık bir geliştirme platformudur.

  • Hard Fork: Blockchain'in blok formatı veya işlem formatı (konsensüs kuralları) değiştiğinde, güncellenmemiş düğümler güncellenmiş düğümlerin ürettiği blokları reddeder, güncellenmiş düğümler ise güncellenmemişlerin bloklarını doğrulayabilir, sonunda iki bağımsız blockchain oluşur.

  • Soft Fork: Blockchain işlem veri yapısı (konsensüs kuralları) değiştiğinde, güncellenmemiş ve güncellenmiş düğümler birbirlerinin ürettiği blokları doğrulayabilir, orijinal blockchain ve yeni blockchain birlikte var olabilir, bölünme gerektirmez.

  • Düğüm (Node): Blockchain ağındaki herhangi bir bilgisayar, telefon, madencilik cihazı, sunucu vb. dahil. Blockchain ağına katılan bireysel veya ev kullanıcılarının cihazları düğüm olabilir, ağ işleyişini ortaklaşa sürdürür.